Νίκος Θ. Μπουγάτσος
Η Ορθόδοξη Θεολογία για το σκοπό του Γάμου
Εκδ. Επτάλοφος, Αθήνα 1989. © Νίκος Μπουγάτσος
Η διαπαιδαγώγηση των τέκνων8 μπορεί να είναι ένας από τους σκοπούς του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου, και μάλιστα ο μόνος ο δ πρώτος; H διαπαιδαγώγηση βεβαίως των τέκνων μπορεί να αποτελεί έναν από τους σκοπούς του χριστιανικού γάμου, γιατί και η Κ. Διαθήκη αναφέρει την «παιδοτροφία» (Παύλος , Α' Τιμ. ε', 9-11) ως ένα «των καλών έργων» της χριστιανικής γυναίκας. Kαι, εκτός από το φιλόσοφο και μάρτυρα Ιουστίνο, πολλοί άλλοι Πατέρες αναφέρουν τη διατροφή των τέκνων ως έναν από τους σκοπούς του γάμου. Μια από τις ευχές επίσης της «Ακολουθίας του γάμου» είναι η «ευτεκνίας απόλαυσις».
Δύναται όμως η διαπαιδαγώγηση των τέκνων να είναι ο μόνος σκοπός του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου; Αν και ο Ιουστίνος τον αναφέρει ως το μόνο σκοπό του γάμου, δεν μπορούμε να τον δεχθούμε ως το μόνο σκοπό, γιατί δεχθήκαμε ήδη και την τεκνογονία ως έναν από τους σκοπούς του γάμου· επομένως τουλάχιστον η τεκνογονία είναι μαζί με τη διαπαιδαγώγηση σκοπός του γάμου.
Αφού η διαπαιδαγώγηση των τέκνων δεν μπορεί να είναι ο μόνος, μήπως μπορούμε να τη δεχθούμε ως τον πρώτο σκοπό του χριστιανικού γάμου; Βεβαίως προηγείται αξιολογικά της τεκνογονίας, διότι η τεκνογονία ικανοποιεί ιδίως το ορμέμφυτο του ανθρώπου, ενώ η διαπαιδαγώγηση των τέκνων είναι μάλλον πνευματική και προέρχεται κυρίως από την ελεύθερη βούληση9, είναι έργο της «προαιρέσεως» του ανθρώπου, και επομένως έχει μεγαλύτερη ηθική αξία.
Δηλαδή όταν λέμε διαπαιδαγώγηση των τέκνων εννοούμε τη σειρά ενεργειών ενός ενηλίκου ώστε συνειδητά και σκόπιμα να προαχθεί και αυξηθεί προ πάντων πνευματικά και πολιτιστικά το παιδί. Αλλά το σπουδαιότερο μέρος της πνευματικής προόδου του ανθρώπου είναι η φροντίδα για την ψυχή του, και μάλιστα η φροντίδα για την ψυχική του σωτηρία· τούπο λέγεται ιεραποστολική φροντίδα του παιδαγωγού γονέα10. Η ιεραποστολή (εσωτερική ή εξωτερική) είναι καθήκον κάθε μέλους της Εκκλησίας, δηλ. καθήκον της ζωής γενικά του Ορθόδοξου Χριστιανού, επομένως και της ζωής του μέσα στο γάμο. Ο Ευσέβιος μάλιστα, ο επίσκοπος Καισαρείας, θυσιάζει το θεσμό του γάμου και την ανατροφή ενός ή δύο τέκνων «διά την περί τα κρείττω σχολήν» - την ιεραποστολή11. Με τη σχέση της ιεραποστολής προς το γάμο γενικά θα ασχοληθούμε παρακάτω, για δε τη σχέση της ιεραποστολής προς τη διαπαιδαγώγηση των τέκνων, φρονώ τα εξής: Η διαπαιδαγώγηση είναι δυνατό να έχει και ιεραποστολικό χαρακτήρα· εχει ως βάση την κατά Χριστόν σωτηρία.
Kαι στην περίπτωση αυτή, η διαπαιδαγώγηση έχει μικρότερη ηθική αξία από την ιεραποστολή, γιατί η μεν διαπαιδαγώγηση (γενικά) είναι αποτέλεσμα της ικανοποίησης του φυσικού συναισθήματος της μητρότητας και της προαίρεσης (ελεύθερης βούλησης) του ανθρώπου, ενώ η ιεραποστολή είναι αποτέλεσμα μόνο ή κυρίως της ανθρώπινης προαίρεσης.
Μήπως όμως η υιοθεσία, εφ' όσον έχει κύριο χαρακτήρα την ψυχική σωτηρία, μπορεί να θεωρηθεί ίση ή ανώτερη της ιεραποστολής; Φρονώ όχι. Διότι η υιοθεσία (και η διαπαιδαγώγηση των υιοθετημένων τέκνων) είναι υποκατάστατο της γνήσιας υιότητας και χρησιμοποιείται συνήθως και ιδίως για την ικανοποίηση του φυσικού συναισθήματος της μητρότητας (ή πατρότητας)· επομένως δεν είναι ανώτερο της ιεραποστολής, αλλά κατώτερο απ' αυτή, όπως και η διαπαιδαγώγηση των φυσικών τέκνων.
Αν και η διαπαιδαγώγηση των τέκνων προηγείται της τεκνογονίας, δεν είναι εν τούτοις ο πρώτος μεταξύ όλων των σκοπών του γάμου. Γιατί ούτε η Aγία Γραφή ούτε η Ιερά Παράδοση δέχονται ως πρώτο σκοπό τη διαπαιδαγώγηση.
Α') Η αγία Γραφή δε δέχεται πρώτο σκοπό τη διαπαιδαγώγηση. Γιατί: 1) Κατά τη Γένεση προηγείται των σκοπών της δημιουργίας της Εύας, και επομένως των σκοπών του γάμου, η ανάγκη της κοινωνικότητας και της αλληλοβοήθειας, όπως πιο πάνω αναπτύχθηκε. Kαι 2) ο Απόστολος Παύλος άλλοτε αναφέρει τον αγιασμό ως σκοπό του γάμου (Α' Κορ. ζ', 14-16), και άλλοτε την εγκοίτωση των επιθυμιών (Α' Κορ. ζ', 2).
Β') Ούτε η Ιερά Παράδοση δέχεται ως πρώτο σκοπό του χριστιανικού γάμου τη διαπαιδαγώγηση. Γιατί:
1) οι εξής Πατέρες ή θεολόγοι δέχονται ως πρώτο άλλο σκοπό του γάμου και όχι τη διαπαιδαγώγηση των τέκνων: Κλήμης ο Αλεξανδρινός, Ψευδοκλήμης, Παφνούτιος, Μ. Βασίλειος, Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Θεοδώρητος ο Κύρου, Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Συμεών Θεσσαλονίκης, Πατριάρχης Μητροφάνης Κριτόπουλος, μητροπολίτης Πέτρος Μογίλας, Πατριάρχης Μελέτιος Πηγάς, μητροπολίτης Πλάτων, άγνωστος Οικουμενικός Πατριάρχης, Οικουμενικός Πατριάρχης Νεόφυτος ο Β', αρχιμανδρίτης και πρύτανης της Εκκλησιαστικής Ακαδημίας του Κιέβου Αντώνιος, Δ. Βερναρδάκης, Zhishman, μητροπολίτης Μελέτιος Σακελλαρόπουλος, Μιχ. Γαλανός, μητροπολίτης Τιμόθεος Αναστασίου, καθηγητής Χρήστος Ανδρούτσος, Πατριάρχης Χριστοφόρος Δανιηλίδης, Αρχιεπίσκοπος και καθηγητής Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, πρωτοπρεσβύτερος Κων. Καλλίνικος, μητροπολίτης Γερβάσιος Σαρακίτης, μητροπολίτης καιί καθηγητής Φιλάρετος Βαφείδης, Θεολόγοι Ιωάνν. Παπαδόπουλος και Νικ. Καψής, μητροπολίτης Κωνσταντίνος Κοϊδάκης, μητροπολίτης και καθηγητής Άνθιμος Σίσκος, καθηγητής Βασίλειος Ιωαννίδης, αρχιμανδρίτης Σεραφείμ Παπακώστας, θεολόγοι Ι.Φραγκούλης και Σ. Λαγοπάτης, νεότερες εκδόσεις της «Ζωής», επίσκοπος (μητροπολίτης) Χρυσόστομος Θεμελής, καθηγητής Βασίλειος Σταυρίδης και άλλοι.
-2) Η Εκκλησία σε επίσημες ενέργειές της δεν υπολογίζει ως πρώτο σκοπό του γάμου τη διαπαιδαγώγηση των τέκνων. Ως τέτοιες ενέργειες εννοώ όσες αναφέρθηκαν στα περί τεκνογονίας, δηλ. η Εκκλησία δε δέχεται την ελλιπή διαπαιδαγώγηση τέκνων ως αιτία διαζυγίου· δεν αποκλείει το β' καί γ' γάμο όταν ο ενδιαφερόμενος δεν έχει οπωσδήποτε διαπαιδαγωγήσει τέκνα και δε θεωρεί τη διαπαιδαγώγηση τέκνων απαραίτητη προϋπόθεση για τη χειροτονία ανωτέρου κληρικού.
-3) Η αγιοποίηση από την Εκκλησία αποκλείει την προτεραιότητα στη διαπαιδαγώγηση των τέκνων. Δηλαδή ανακηρύχθηκαν (για ιεραποστολή ή άλλη ενάρετη δράση ή ζωή) άγιοι ζεύγη συζύγων που ήσαν άτεκνα και δεν άσκησαν καθόλου τη διαπαιδαγώγηση τέκνων (έστω και υιοθετημένων), π.χ. Ακύλας και Πρίσκιλλα.
-4) Η Ορθόδοξη χριστιανική γενικά σκέψη δεν είναι καθόλου δυνατό να δεχθεί ως πρώτο σκοπό τή διαπαιδαγώγηση των τέκνων, σκοπό δηλ. που είναι μεν μέσα στα όρια της οικογένειας, όχι όμως υποχρεωτικά και μέσα στά όρια της συζυγίας. Γιατί υπάρχουν και άτεκνοι σύζυγοι. Ο άνθρωπος είναι ο βασιλιάς της κτίσης και πρέπει να έχει (ως πρώτο τουλάχιστον) αυτοσκοπό (ηθικό π.χ.) και όχι να αποτελεί πρωτίστως όργανο διαιώνισης του είδους ή διαπαιδαγώγησης των τέκνων. Η προτεραιότητα βέβαια μεταξύ της ατομικής ψυχικής σωτηρίας και της ψυχικής σωτηρίας των άλλων κατά τη χριστιανική αντίληψη ανήκει στην ατομική σωmρίαl2, και τιμητική εξαίρεση (υπέρβαση) αποτελεί η ευχή του Αποστόλου Παύλου περί της σωτηρίας των συγγενών του13. Η υπέρβαση όμως είναι δυνητικήι κι όχι υποχρεωτική.
Γ') Ο ορθός λόγος δε δέχεται τη διαπαιδαγώγηση των τέκνων ως πρώτο σκοπό του γάμου. Γιατί κατά την ψυχολογία στην προτεραιότητα των σκοπών του γάμου, χρονικά μεν πρώτη είναι η έλξη των δύο φύλων (και ο έρωτας), δεύτερη δε η ισόβια ένωση, και ακολουθεί το συναίσθημα της μητρότnτας· αξιολογικά δε πρώτες είναι η ισόβια ένωση, δηλ. η μέσα στο γάμο κοινωνικότητα14, και ακολουθεί η μητρότητα, η οποία περιλαμβάνει την τεκνογονία μαζί με τη διαπαιδαγώγηση των τέκνων.
Επομένως η διαπαιδαγώγηση των τέκνων είναι ένας από τους σκοπούς του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου και προηγείται μεν της τεκνογονίας, αλλά δεν είναι ούτε ο μόνος, ούτε ο αξιολογικά πρώτος σκοπός του Ορθοδόξου χριστιανικού γάμου.
συνεχίζεται...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου