ΥΣΤΕΡΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΓΗΠΕΔΩΝ ΓΚΟΛΦ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Το έγκλημα με τις 18 τρύπες

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

1. / 2.

Τώρα που ανακάλυψαν στις ΗΠΑ τις βλαβερές συνέπειες των γηπέδων γκολφ, σπεύδει η Ελλάδα να γεμίσει με όσα περισσότερα γήπεδα μπορεί.

Σε μια από τις σπάνιες εξαγγελίες του από τότε που έγινε πρωθυπουργός, ο Κώστας Καραμανλής ανακοίνωσε στις αρχές του χρόνου ότι θα κατασκευαστεί γήπεδο γκολφ στις ολυμπιακές εγκαταστάσεις του Σχινιά που ρημάζουν. Δεν πρόκειται για ένα έργο προς τιμήν του θείου του, ο οποίος επιδιδόταν με συνέπεια σ' αυτό το ιδιότυπο «άθλημα», εξαιτίας ίσως και της ελαφρώς χολερικής του ιδιοσυγκρασίας. Αν πιστέψουμε τα αλλεπάλληλα δημοσιεύματα και τις δηλώσεις των υπευθύνων, σε λίγο καιρό θα έχει μετατραπεί όλη η χώρα σε ένα εργοτάξιο κατασκευής γηπέδων γκολφ. Και με αυτό τον τρόπο, μας λένε, θα εξασφαλιστεί η περιπόθητη πλούσια πελατεία για τον χειμαζόμενο μεταολυμπιακό μας τουρισμό.

Είχαν προηγηθεί οι δηλώσεις του κ. Μητσοτάκη, ο οποίος δεν μάσησε και πάλι τα λόγια του. Με επίσκεψή του στον κ. Αλογοσκούφη ζήτησε κι αυτός στις αρχές του χρόνου να αρχίσει επειγόντως η κατασκευή εγκαταστάσεων γκολφ και υπέδειξε μάλιστα και τη μέθοδο. Θα πρέπει, λέει, να «απελευθερωθεί η γη από τα δεσμά της» και να απαλλαγεί η Ελλάδα από «τις δύο πληγές της, τη Δασική Υπηρεσία και την Αρχαιολογική Υπηρεσία».

Αλλά η κατεύθυνση είναι οικουμενική. Στο λόμπι των πολιτικών και των επιχειρηματιών που επιχειρούν να μας πείσουν ότι το γκολφ θα μας σώσει, περιλαμβάνονται και επιφανείς παράγοντες της αξιωματικής αντιπολίτευσης που φρόντιζαν κι εκείνοι όσο κυβερνούσαν να ανοίγουν το δρόμο στη βιομηχανία του γκαζόν. Το πρώτο μέτρο που πρόβλεπε για τον τουρισμό το Πρόγραμμα Διακυβέρνησης που κατέθεσε το ΠΑΣΟΚ στις πρόσφατες εκλογές δεν ήταν άλλο παρά η «ενίσχυση επενδύσεων σε γήπεδα γκολφ»!

Η νέα μεγάλη ιδέα

Μετά, λοιπόν, το τουριστικό φιάσκο των Ολυμπιακών αγώνων επανεμφανίζεται δυναμικά στο προσκήνιο το άλλο εφιαλτικό σχέδιο του παγκoσμιοποιημένου τουρισμού. Η δημιουργία γηπέδων γκολφ. Με εντατικούς ρυθμούς αποψιλώνονται εκτάσεις, πωλούνται γεωργικές περιοχές, αποχαρακτηρίζονται δάση, ακόμα και αρχαιολογικοί χώροι, για να βρεθούν τα χιλιάδες στρέμματα που θα φιλοξενήσουν τα γήπεδα και τις πολυτελείς εγκαταστάσεις τους. Φυσικά πάντα δίπλα σε λίμνες, ποτάμια, λιμνοθάλασσες και πλούσιες σε νερό γεωτρήσεις.

Τα χρήματα θα βρεθούν. Στο κάτω κάτω της γραφής, ο σφιχτοχέρης υφυπουργός Οικονομικών Πέτρος Δούκας είναι ταυτόχρονα πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Γκολφ! Οσα του περίσσεψαν λοιπόν από το ΛΑΦΚΑ θα είναι ασφαλώς πρόθυμος να τα διαθέσει για το αγαπημένο του σπορ. Το δηλώνει με κατηγορηματικότητα: «Κι άλλα γήπεδα είναι αναγκαία. Χρειαζόμαστε καλύτερες υπηρεσίες, μεγαλύτερες ανέσεις. Χωρίς αυτά η Ελλάδα είναι ανάπηρη. Το να ξαπλώνει κάποιος στην παραλία δεν είναι πλέον αρκετό».

«Χωρίς το γκολφ η Ελλάδα είναι ανάπηρη», επαναλαμβάνει στο επίσημο όργανο της διεθνούς ομοσπονδίας άλλο στέλεχος και προπονητής της Ελληνικής Ομοσπονδίας. Παρόμοιες δηλώσεις και από τον υπουργό Τουρισμού Δημήτρη Αβραμόπουλο αλλά και την Ελληνική Ενωση Τουριστικών Επιχειρήσεων. Μας ανακοινώνουν ότι από τα έξι γήπεδα που υπάρχουν σήμερα στη χώρα θα φτάσουμε πολύ γρήγορα στα 17 έως 36. «Το 2006 και το 2007 θα γίνει στην Ελλάδα το μεγάλο μπουμ για το γκολφ», δηλώνει άλλος παράγοντας. Οι οικονομικές σελίδες των εφημερίδων καλούν την κυβέρνηση να προχωρήσει σε δυναμικές λύσεις για την πραγματοποίηση των σχετικών επενδύσεων. Αλλά ποιο θα είναι το κόστος αυτού του τύπου τουρισμού;

Σε μικρά μόνο μονόστηλα μαθαίνουμε τις διαμαρτυρίες των κατοίκων και κυρίως των επιστημόνων για τις τρομακτικές επιπτώσεις στο νερό και στο οικοσύστημα αυτού του «υψηλού» (κατά την Ενωση των Ξενοδόχων) μοντέλου τουρισμού. Οι περισσότεροι παραβλέπουν ότι ένα γήπεδο γκολφ καταναλώνει ετησίως ένα εκατομμύριο κυβικά μέτρα νερού σε συνθήκες μεσογειακού κλίματος, δηλαδή περίπου όσο χρειάζονται 20.000 άνθρωποι για να ζήσουν. Παραβλέπουν το ότι τόνοι χημικών πρέπει να καταναλωθούν για να διατηρηθεί το μεταλλαγμένο γκαζόν που χρησιμοποιείται στα γήπεδα και 1.000-1.500 στρέμματα γης πρέπει να δεσμευτούν για να γίνουν οι 18 τρύπες του στίβου.

Και όμως. Υπάρχει αντίδραση. Τα κινήματα αντιγκόλφ ανά τον κόσμο μετρούν νεκρούς και τραυματίες σε δυναμικές αντιδράσεις ανθρώπων που αγωνίζονται να κρατήσουν τη γη και το νερό τους, δηλαδή την ίδια τους τη ζωή. Στις περιοχές της Ελλάδας που κατασκευάζονται γήπεδα εκδηλώνονται πρωτοβουλίες κατοίκων που άρχισαν έστω και καθυστερημένα να αντιδρούν στην καταστροφή. Στην Κρήτη, στην Χαλκιδική, στην Πύλο.

Οι οδηγίες της ΕΕ είναι σαφείς. Πριν από όλα χρειάζονται ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες για κάθε περιοχή, ειδικά όταν πρόκειται για χώρο που καλύπτει το δίκτυο Natura 2000. Oι μελέτες είναι δεσμευτικές και πρέπει να τίθενται στη διάθεση του κοινού. Εδώ εξαγγέλλονται γήπεδα με τεράστιες εγκαταστάσεις, πωλούνται οι εκτάσεις, αναλαμβάνουν οι εταιρείες την εκμετάλλευση (δηλαδή την καταστροφή) και οι μελέτες δεν εκπονούνται ποτέ ή απλά αγνοούνται. Για την περίπτωση της Κρήτης σε ερώτηση του βουλευτή κ. Παπαδημούλη η ΕΕ απάντησε ξεκάθαρα για τις προϋποθέσεις που χρειάζονται για να επιτραπεί η επένδυση κι όμως η ανάθεση ήδη προχωρούσε: «Στην οδηγία 85/337/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 27ης Ιουνίου 1985 για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον (οδηγία ΕΠΕ), όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 97/11/ΕΚ της 3ης Μαρτίου 1997, προβλέπεται ότι τα κράτη μέλη πρέπει να μεριμνούν ώστε τα έργα τα οποία ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον να χρειάζονται εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων πριν χορηγηθεί άδεια, κάθε σχέδιο, μη άμεσα συνδεόμενο ή αναγκαίο για τη διαχείριση του τόπου, το οποίο όμως είναι δυνατόν να επηρεάζει σημαντικά τον εν λόγω τόπο, καθεαυτό ή από κοινού με άλλα σχέδια, εκτιμάται δεόντως ως προς τις επιπτώσεις του στον τόπο, λαμβανομένων υπόψη των στόχων διατήρησής του. Βάσει των συμπερασμάτων της εκτίμησης των επιπτώσεων στον τόπο και εξαιρουμένης της περίπτωσης των διατάξεων της παραγράφου 4, οι αρμόδιες εθνικές αρχές συμφωνούν για το οικείο σχέδιο μόνον αφού βεβαιωθούν ότι δεν θα παραβλάψει την ακεραιότητα του τόπου περί του οποίου πρόκειται και, ενδεχομένως, αφού εκφρασθεί πρώτα η δημόσια γνώμη».

Η νέα εθνική καταστροφή

Η κυρία Ελένη Μπριασούλη, καθηγήτρια στο τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου έχει μελετήσει σε βάθος τη διεθνή εμπειρία από την κατασκευή και τη χρήση των γηπέδων γκολφ. «Υποτιμούν τη νοημοσύνη μας», παρατηρεί. «Με τι μελέτες ο Σύνδεσμος Τουριστικών Επιχειρήσεων αποφάσισε ότι μπορούμε ή δεν μπορούμε να κάνουμε 46 γήπεδα γκολφ; Αυτό δεν μπορούμε να το αφήσουμε έτσι. Στις ΗΠΑ κατάλαβαν ότι δεν μπορούν να προχωρήσουν εάν δεν απαντήσουν στα περιβαλλοντικά προβλήματα και κυρίως στο πρόβλημα του νερού και προσπαθούν να πάρουν κάποια μέτρα. Εδώ τα κάνουν όλα υπόγεια, δεν τα παίρνουν χαμπάρι οι άνθρωποι. Θέλουν να μεταλλάξουν τη φύση στην Ελλάδα. Το λόμπι του γκολφ έχει οχυρωθεί για τα καλά και στη χώρα μας και δηλώνουν ότι έχουν όλες τις τεχνολογικές λύσεις, όπως την ανακύκλωση του νερού. Δεν απαντούν, βέβαια, με τι ενέργεια θα γίνεται αυτό ή τι ποιότητας νερό θα ξαναποτίζει το γρασίδι. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι πέθαναν άνθρωποι επειδή έγλειψαν το μπαλάκι του γκολφ από αλλεργικό σοκ. Είναι κίνδυνος για τη δημόσια υγεία. Στην Αμερική άρχισαν να αποσύρουν τους τόνους χημικών που χρησιμοποιούσαν στα γήπεδα διότι τέθηκε το θέμα της δημόσιας υγείας. Αραγε πού θα πάνε όλα αυτά τα χημικά που φτιάχτηκαν στα εργοστάσια; Λένε και το επιχείρημα ότι αυτά χρησιμοποιούνται και στη γεωργία. Μα με τη γεωργία τρέφονται άνθρωποι, είναι αναγκαία. Τα γκολφ γιατί; Οταν η γεωργική γη στην Ελλάδα αλλοιωθεί ή αγοραστεί για τα γήπεδα, τότε τι θα παράγει; Θα έρχονται μόνο εισαγόμενα προϊόντα και εμείς θα καλλιεργούμε μεταλλαγμένο χορτάρι».

Η καθηγήτρια Μπριασούλη έχει αποστείλει εκτενή μελέτη σε επιστημονικούς και κοινωνικούς φορείς προκειμένου να κινητοποιηθούν για να εμποδίσουν την καταστροφή. Στη μελέτη αυτή περιγράφονται οι επιπτώσεις στην υγεία και στη φύση από την κατασκευή αυτών των γηπέδων. «Οι σημαντικές επιπτώσεις του γκολφ στην υγεία και το περιβάλλον άρχισαν να μελετούνται και να δημοσιοποιούνται, κυρίως σε ΗΠΑ, Ιαπωνία και Δυτική Ευρώπη, από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 τουλάχιστον: θάνατοι και κρούσματα καρκίνων σε γκόλφερ και εργαζόμενους στα γήπεδα, επιπτώσεις στους υδατικούς πόρους και στα χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα από την εντατική χρήση νερού για πότισμα και χρήση λιπασμάτων και αγροχημικών για τη συντήρηση του γκαζόν. Η δημοσιοποίηση των διαφόρων επιπτώσεων συνεχίζεται μέχρι και σήμερα όπως επίσης και σειρές από δικαστικές προσφυγές κατοίκων στη γειτονία γηπέδων γκολφ για διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Παράλληλα, η 'βιομηχανία γκολφ', κάτω από τις πιέσεις που έχει δεχτεί, συμπεριλαμβανομένων και περιβαλλοντικών περιορισμών και απαιτήσεων για σύνταξη Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από την Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος στις ΗΠΑ και από αντίστοιχες υπηρεσίες σε ευρωπαϊκές χώρες, έχει αποδυθεί σε μια έντονη προσπάθεια να αντιστρέψει την αρνητική εικόνα του γκολφ. Νέες τεχνικές για μείωση της κατανάλωσης του νερού και των αγροχημικών δοκιμάζονται και εφαρμόζονται, νέα υβρίδια γκαζόν (και μεταλλαγμένα) χρησιμοποιούνται, νέες τεχνικές σχεδίασης των γηπέδων αναπτύσσονται και υιοθετούνται που, κατ' ισχυρισμό, ελαχιστοποιούν τις αλλοιώσεις του τοπικού φυσικού περιβάλλοντος. Παρόλο που η κατάσταση παρουσιάζεται βελτιωμένη σε σχέση με το παρελθόν, τα προβλήματα παραμένουν ή άλλα νέα δημιουργούνται από τις τεχνολογικές λύσεις που εφαρμόζονται. Η μελέτη της διαθέσιμης πληροφορίας παρουσιάζει τα παρακάτω αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά:

* τα περισσότερα νέα γήπεδα κατασκευάζονται σε λιγότερο αναπτυγμένες και οικονομικά 'απελπισμένες' χώρες.

* Τα αυστηρά μέτρα προστασίας και προγράμματα πιστοποίησης γηπέδων εφαρμόζονται στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη όπου η περιβαλλοντική συνείδηση είναι πολύ υψηλή και οι περιβαλλοντικοί περιορισμοί αυστηροί.

* Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις και οι οικονομικές συνέπειες του γκολφ δεν έχουν μελετηθεί σε βάθος σε σχέση με αυτές άλλων δραστηριοτήτων της ίδιας 'ηλικίας' με σχετικά πρόσφατη την ένταση της έρευνας.

* Υπάρχει σημαντική σύγκρουση απόψεων όσον αφορά στις επιπτώσεις του γκολφ, όπως συμβαίνει με πολλές περιβαλλοντικά πιεστικές δραστηριότητες (βιομηχανία, γεωργία, κ.λπ.). Οι υποστηρικτές του παρουσιάζουν μειωμένες τις αρνητικές επιπτώσεις του σε αντίθεση με έγκυρους διεθνείς οργανισμούς που δεν παύουν να επισημαίνουν τις σημαντικές του επιπτώσεις ιδιαίτερα σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές και σε περιοχές με περιβαλλοντικούς περιορισμούς (π.χ. περιορισμένη διαθεσιμότητα νερού, συχνές ξηρασίες, ευαίσθητα εδάφη) και

* η κύρια μέριμνα της βιομηχανίας γκολφ είναι να περιορίσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και να μειώσει τη τιμή του γκολφ για να επεκτείνει την αγορά της σε λιγότερα εύπορα στρώματα του πληθυσμού. Η αύξηση του αριθμού των γηπέδων -ιδιαίτερα σε περιοχές με φτηνή γη, εργατικό δυναμικό, κρατικές διευκολύνσεις στις ξένες επενδύσεις, χαλαρούς έως ανύπαρκτους περιβαλλοντικούς κανονισμούς και χωροταξικές ρυθμίσεις και σχετική άγνοια περί του θέματος- διευκολύνει τη μείωση της τιμής ....».

Ειδικά στην Ελλάδα πρέπει να προστεθεί το επιβαρυντικό στοιχείο ότι στα σεισμογενή της εδάφη υπάρχουν ρήγματα και ασβεστολιθικά πετρώματα που επιτρέπουν στα πάσης φύσεως χημικά να εισχωρούν άμεσα στον υδροφόρο ορίζοντα. Για καλή μας τύχη στις συζητήσεις μεταξύ των επιχειρηματικών κύκλων επισημαίνεται η δυσκολία του επενδυτή να προχωρήσει στην άδεια αγοράς και αποψίλωσης εκτάσεων για την κατασκευή, διότι προσκρούει η προσπάθεια στη γραφειοκρατία, στην πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων, στη Δασική και Αρχαιολογική υπηρεσία (καλή τους ώρα) και στις προσφυγές των κατοίκων. Οσο κι αν οι υπεύθυνοι υπουργοί και επιχειρηματίες διαβεβαιώνουν ότι τα εμπόδια άρχισαν να ξεπερνιούνται, οι επιφυλάξεις διατηρούνται.

Στις «ανταγωνιστικές χώρες» της Μεσογείου έχει ολοκληρωθεί αυτού του είδους η καταστροφή με χιλιάδες γήπεδα και τεράστιες εγκαταστάσεις. Η Ισπανία διαθέτει ήδη 270 γήπεδα. «Αυτό που εγώ βλέπω είναι ότι το γκολφ είναι η κορυφή του παγόβουνου και το μοντέλο είναι να γίνουμε κι εμείς η 'Φλόριντα' της Ευρώπης», συμπληρώνει η κυρία Μπριασούλη. «Κι αυτό γίνεται εν κρυπτώ. Χρειάζονται 1000 στρέμματα για το γήπεδο, χώρια οι εκτάσεις των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων. Το ότι ο Αβραμόπουλος θέλει να μετονομάσει τα Τουριστικά Ακίνητα σε Τουριστικά Ακίνητα και Περιβάλλον οφείλεται στο ότι η βιομηχανία του γκολφ αυτοπροσδιορίζεται ως 'αφοσιωμένη στο πράσινο'. Αλλά αυτό είναι στάχτη στα μάτια του κόσμου. Το 1997 ο Ζακ Σαντέρ υποσχέθηκε ότι αν οι χώρες προχωρούν στη δημιουργία γηπέδων τότε θα χρηματοδοτούνται. Στην Ισπανία τρεις φορές επιστράφηκε το υδρολογικό της σχέδιο διότι παραβίαζε κατάφωρα τις αρχές της Ε.Ε. για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Ηθελαν να εκτρέψουν ποτάμι από το βορρά για να ποτίσουν τα γήπεδα του νότου κι όχι για τα θερμοκήπια που ισχυρίζονταν. Αυτό δεν επιτρέπεται. Στην Ισπανία σταμάτησε, ήταν το μέγα σκάνδαλο αυτή η εκτροπή. Οσο για τις ανακυκλώσεις νερού από τα απόβλητα των ξενοδοχείων που θα ποτίζουν το μεταλλαγμένο γρασίδι πού οδηγεί αυτό; Επηρεάζονται και όλες οι κοντινές περιοχές. Παίζουν τζόγο με τη φύση. Και η φύση εκδικείται».

Στις ΗΠΑ δίνεται σήμερα επιδότηση στους πολίτες για να ξεριζώσουν το γκαζόν από τους κήπους τους. Γιατί άραγε; Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις πριν λίγες μέρες σε όλες τις εφημερίδες (23/3/05) δημοσιεύτηκε πολύχρονη μελέτη βρετανών επιστημόνων για το πώς τα μεταλλαγμένα καταστρέφουν τη χλωρίδα και την πανίδα των διπλανών εκτάσεων. Ακόμα και τα πουλιά μολύνονται όταν τσιμπολογούν στο ψεκασμένο με ζιζανιοκτόνα γρασίδι. «Ποιος παρακάμπτει αυτές τις μελέτες μπροστά στην τουριστική ανάπτυξη; Νομίζουν ότι θα γεμίσουν έτσι τα ξενοδοχεία. Το 70% του παγκόσμιου τουρισμού χειραγωγείται από έναν οργανισμό. Αυτοί προωθούν το σύμπλεγμα του γκόλφερ και εκβιάζουν κι εμάς να αποδεχτούμε αυτό το μοντέλο. Ετσι έγινε και με τις πισίνες. Και ποιο είναι το αποτέλεσμα;» αναρωτιέται η κυρία Μπριασούλη. «Το μοντέλο αυτό του τουρισμού είναι ο ξένος που έρχεται και μέσα στην τουριστική εγκατάσταση τα κάνει όλα. Δεν πάει παρακάτω, δεν καταναλώνει πλέον τίποτα ντόπιο και φυσικά τα πάντα παράγονται και κατασκευάζονται σε μεγάλες εταιρείες. Μόνο η αγορά γης τους ενδιαφέρει».

Από τη στιγμή που μια έκταση γης γίνει γήπεδο γκολφ αποκλείεται η χρήση της για άλλη δραστηριότητα. Μακροπρόθεσμα το έδαφος χάνει την παραγωγική του ικανότητα και αποκλείεται η εναλλακτική χρήση του εάν το γήπεδο πάψει να λειτουργεί. Αυτό συμβαίνει διότι ένα γήπεδο επηρεάζει αρνητικά όλους τους ζωτικούς πόρους: έδαφος, οικοσυστήματα, αέρα και κυρίως νερό. «Μιλάμε για τοξικά δηλητήρια, κάδμιο, υδράργυρο, αρσενικό, θανατηφόρα ακόμα και με τριτοβάθμιους καθαρισμούς νερού».

Μόλις πριν από λίγες μέρες, ολοσέλιδα άρθρα σε όλο τον Τύπο έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό, περιέγραφαν εφιαλτικά σενάρια πολέμων λόγω της λειψυδρίας και πρόβλεπαν την ερήμωση ολόκληρων περιοχών της υδρογείου, ανάμεσα στις οποίες είναι και η Μεσόγειος. Αν θέλουμε να ζήσουμε πιο γρήγορα τον εφιάλτη, γνωρίζουμε τη λύση: και άλλα γήπεδα γκολφ.

(Ελευθεροτυπία, 3/4/2005)