Ορθόδοξος Γάμος (μέρος 4ο)

Νίκος Θ. Μπουγάτσος
Η Ορθόδοξη Θεολογία για το σκοπό του Γάμου
Εκδ. Επτάλοφος, Αθήνα 1989. © Νίκος Μπουγάτσος

Η κοινωνικότητα15 ειναι δυνατό να είναι σκοπός του χριστιανικού γάμου, και μάλιστα ο μόνος ή ο πρώτος σκοπός του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου;

H κοινωνικότητα βέβαια δύναται να είναι ένας από τους σκοπούς του χριστιανικού γάμου, γιατί είναι θέλημα του Θεού, και αναφέρεται και από την ψυχολογία ως «ορμή της κοινωνικότητας. Δηλαδή 1) η Aγία Γραφή αναφέρει την ανάγκη της κοινωνικότητας του Αδάμ ως αιτία δημιουργίας της Εύας από το Θεό και διατάσσει την «προσκόλληση» του ενός στον άλλο. -2) Πλείστοι Πατέρες και θεολόγοι αναφέρουν την κοινωνικότητα ως σκοπό του γάμου. (Παρακάτω γι' αυτούς).

Είναι δυνατόν όμως η κοινωνικότητα να είναι ο μόνος σκοπός του χριστιανικού γάμου; Ο μητροπολίτης Μελέτιος Σακελλαρόπουλος και ο νομικός Zhishman αναφέρουν την κοινωνικότητα ως το μόνο σκοπό του γάμου, περιστασιακά δε και ο Χρυσόστομος. Kαι ο Β. Κοτσμανίδης επιμένει πως η μόνη «εντολή»-σκοπός του γάμου είναι η κοινωνικότητα. Αλλά δεν μπορούμε να τον δεχθούμε ως μόνο σκοπό, γιατί η Aγία Γραφή, η Ιερά Παράδοση και αυτός ο ορθός λόγος αναφέρουν και άλλους σκοπούς του γάμου. Δηλαδή: 1) Η Aγία Γραφή, εκτός της κοινωνικότητας, αναφέρει ως σκοπούς του γάμου τη διαιώνιση του είδους (Γεν. α', 28), την αλληλοβοήθεια (Γεν. β', 18) και τον εξαγνισμό των συζύγων (Α' Κορ. ζ.', 14-16). -2) Εκτός από το Σακελλαρόπουλο, όλοι οι άλλοι Πατέρες και θεολόγοι δε δέχονται ως μόνο σκοπό του γάμου την κοινωνικότητα. (Ο Zhishman είναι νομικός, και ο Χρυσόστομος σ' άλλα χωρία δέχεται άλλους σκοπούς του γάμου). -3) Ο ορθός λόγος με τις διάφορες επιστήμες δέχεται και άλλους σκοπούς του γάμου. Η φυσιολογία δέχεται ως σκοπό την τεκνογονία, και η ψυχολογία δέχεται ως σκοπό και την ικανοποίηση της ορμής της μητρότητας.

Μήπως μπορούμε να δεχθούμε ως πρώτο σκοπό του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου την κοινωνικότητα;

Βέβαια. Κατά την Aγία Γραφή η κοινωνικότητα προηγείται της τεκνογονίας (Γεν. β', 28) και κατά το Σακελλαρόπουλο, το νομικό Zhishman, τον καθηγητή Γ. Μαντζαρίδη και το Χρ. Μπούκη δύναται η κοινωνικότητα να προηγηθεί (αφού την αναφέρουν ως μοναδικό ή πρώτο σκοπό). Αλλά και η Εκκλησία, που ανέχεται την ασυμφωνία χαρακτήρων (έλλειψη της προϋπόθεσης για κοινωνία) ως λόγο διαζυγίου, αποδέχεται έμμεσα ως πρώτο σκοπό την κοινωνικότητα. Kαι κατά την ψυχολογία, η κοινωνικότητα «είναι αυτοσκοπός» και προηγείται χρονικά της γενετήσιας ορμής και της ορμής της μητρότητας. Σοβαρότεροι όμως λόγοι μας πείθουν ότι η κοινωνικότητα δεν είναι αξιολογικά ο πρώτος σκοπός του Ορθοδόξου χριστιανικού γάμου.

Αυτοί είναι οι εξής:
1) Η Κ. Διαθήκη αναφέρει ως σκοπό του γάμου τον εξαγιασμό των συζύγων (Α' Κορ.ζ',14-16), ο οποίος αποτελεί και σκοπό της ζωής γενικά του ανθρώπου (όπως και η κοινωνικότητα). Μπροστά σ' αυτόν, η κοινωνικότητα μπορεί να είναι ένα μέσο. Η «εντολή» του Θεού για το γάμο δεν ταυτίζεται με την έννοια του σκοπού. Μπορεί δηλαδή μια «εντολή» να είναι μέσο και όχι σκοπός. Ο εξαγιασμός όμως από άποψη Ορθόδοξης Χριστιανικής Ηθικής προηγείται και της κοινωνικότητας. (Για την απολύτρωση και τον εξαγιασμό των ανθρώπων ο Θεός θυσίασε το μονογενή Του Υιό):
-2) Οι σπουδαιότεροι από τους Πατέρες και εκλεκτοί θεολόγοι δε δέχονται πρώτη την κοινωνικότητα, π.χ. οι Κλήμης ο Αλεξανδρινός, Μ. Βασίλειος, Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Πατριάρχης Χριστοφόρος Δανιηλίδης, και ο καθηγητής και Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Παπαδόπουλος δέχονται πρώτο σκοπό του γάμου όχι την κοινωνικότητα, αλλά την ηθική τελείωση.
-3) Kαι η λογική αποκλείει την προτεραιότητα στην κοινωνικότητα. Γιατί η αλληλοβοήθεια (που είναι ένας από τους σκοπούς του γάμου) έχει ως μέσο την κοινωνικότητα· επομένως η κοινωνικότητα είναι μετά την αλληλοβοήθεια.

Ώστε η κοινωνικόυητα είναι ένας από τους σκοπούς του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου και προηγείται μεν της τεκνογονίας και της διαπαιδαγώγησης των τέκνων, έπεται δε της ηθικής τελείωσης.

Αφού η αλληλοβοήθεια είναι ένας από τους σκοπούς του χριστιανικού γάμου, μπορεί να ειναι ο μόνος σκοπός του;
Εάν δώσουμε μια γενική ερμηνεία στη λέξη αλληλοβοήθεια, δύναται να θεωρηθεί ότι η αλληλοβοήθεια είναι ο μόνος σκοπός του γάμου, περιέχοντας μέσα της όλους τους άλλους σκοπούς. Δηλαδή η γενικότητα και η αοριστία (λ.χ. της γραφικής έκφρασης «βοηθός», Γεν. β', 1816, αλλά και ο ψυχολογικός όρος «ορμή της αλληλοβοηθείας» μας επιτρέπουν διάφορες ερμηνείες. Η Εύα σε τι είναι βοηθός του Αδάμ; Στη βιολογική, την τεχνική, την οικονομική, την κοινωνική ή την πνευματική έποψη της ζωής; Σε μιά, σε περισσότερες, ή σε όλες;

Η βιολογική αλληλοβοήθεια αμφοτέρων των συζύγων είναι η ικανοποίηση της γενετήσιας ορμής, η τεχνική και οικονομική είναι η ικανοποίηση της ορμής προς αυτοσυντήρηση και η πνευματική είναι η ικανοποίηση των πνευματικών ορμών των συζύγων. Ώστε με την έννοια «βοήθεια» ή «αλληλοβοήθεια» μπορούμε να νοήσουμε την πάσης φύσεως βοήθεια και συνεργασία των συζύγων, από το βιολογικό επίπεδο μέχρι και τις πνευματικότερες επιδιώξεις της ανθρώπινης ψυχής.

Αυτές αντιστοιχούν στους διαφόρους σκοπούς του γάμου, και επομένως η αλληλοβοήθεια μπορεί να περιλάβει όλους τους άλλους σκοπούς του γάμου. Αλλά όμως δεν είναι δυνατό να είναι ο μόνος ή ο τελικός σκοπός του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου η αλληλοβοήθεια, γιατί ο τελικός σκοπός πρέπει να δύναται να περιλάβει τους άλλους σκοπούς, όχι απλώς με μια κατάλληλη έκφραση ή ερμηνεία βασιζομένη στην ψυχολογία· αλλά πρέπει να δύναται να περιλάβει τους άλλους σκοπούς, γιατί είναι από ηθική κυρίως άποψη ανώτερος αξιολογικά, κι ακόμη πρέπει να είναι μέρος του σκοπού ολόκληρης της ζωής του ανθρώπου.

Η αλληλοβοήθεια όμως δεν είναι ο αξιολογικά ανώτερος από τους σκοπούς του γάμου (τέτοιος είναι η ηθική τελείωση), ούτε μέρος του σκοπού ολόκληρης της ζωής του ανθρώπου (όπως η ηθική τελείωση), γιατί είναι απλό μέσο η αλληλοβοήθεια για την πραγμάτωση άλλου ή άλλων σκοπών. Επομένως δεν μπορεί να είναι ο μόνος ή ο τελικός σκοπός του Ορθοδόξου χριστιανικού γάμου. Αλλωστε η Aγία Γραφή και οι Πατέρες ρητώς αναφέρουν και άλλους σκοπούς του γάμου (κοινωνικότητα, τεκνογονία κ.λπ.).

Αφού δεν είναι ο μόνος σκοπός του γάμου η αλληλοβοήθεια, μήπως μπορει να είναι ο πρώτος;

Αναφέρεται ως πρώτος σκοπός του γάμου από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Νεόφυτο το Β' και περιστασιακά από το Χρυσόστομο, αλλά δεν μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε ως τον πρώτο σκοπό του γάμου, γιατί:
1) Κατά την Aγία Γραφή, άλλοι σκοποί προηγούνται της αλληλοβοήθειας. (Η Γένεση θέτει πρώτη την κοινωνικότητα, ο Απόστολος Παύλος την ηθική τελείωση).
-2) Όλοι οι Πατέρες ή θεολόγοι (εκτός από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Νεόφυτο το Β', άλλους σκοπούς του γάμου δέχονται ως πρώτους. (Kαι ο Χρυσόστομος σ' άλλες περιστάσεις αναφέρει άλλον ως πρώτο σκοπό). Kαι
3) λογικά εξετάζοντας την αλληλοβοήθεια δεν μπορούμε να την προτάξουμε των άλλων σκοπών, γιατί η αλληλοβοήθεια είναι απλό μέσο για την τελειοποίηση του ατόμου ή της κοινωνίας.

Επομένως η αλληλοβοήθεια μπορεί να είναι ένας από τους σκοπούς του χριστιανικού γάμου, και να προηγείται της κοινωνικότητας, της διαπαιδαγώγησης των τέκνων και της τεκνογονίας, αλλά δεν είναι ούτε ο μόνος, ούτε ο πρώτος σκοπός του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου.

συνεχίζεται...