Με αυτή την δημοσίευση κλείνουμε το θέμα του Γάμου
Νίκος Θ. Μπουγάτσος
Η Ορθόδοξη Θεολογία για το σκοπό του Γάμου
Εκδ. Επτάλοφος, Αθήνα 1989. © Νίκος Μπουγάτσος
Η ηθική τελείωση, που είναι η συνεχής προσπάθεια των ανθρώπων (συζύγων) για θρησκευτική και ηθική τελειοποίησή τους25 (δηλαδή μια έντονη πνευματική επικοινωνία του ανθρώπου με το Θεό), δύναται να είναι ένας από τους σκοπούς του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου, και μάλιστα ο πρώτος και ο μόνος σκοπός του;
Η ηθική τελείωση είναι βεβαίως και ο σκοπός ολόκληρης της ζωής του ανθρώπου. Μήπως όμως ακριβώς γι' αυτό πρέπει ή μπορεί να αποκλεισθεί από τους σκοπούς του γάμου; Αντίθετα, μπορεί να είναι ένας από τους σκοπούς του γάμου, γιατί αναφέρεται από την Aγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση, και συμφωνεί προς ολόκληρο το Ορθόδοξο χριστιανικό πνεύμα και το χαρακτήρα του γάμου ως εκκλησιαστικού Μυστηρίου, αλλά και γιατί έτσι ο σκοπός αυτός του γάμου (η ηθική τελείωση) θα συμβάλει στην πραγμάτωση του προορισμού της ζωής γενικά του ανθρώπου.
Δηλαδή: Α') Θετικά η Κ.Διαθήκη επανειλημμένως αναφέρει τον εξαγιασμό των συζύγων από αυτόν τον ίδιο τον γάμο:
1) Ο Απόστολος Παύλος στο χωρίο Α' Κορ. ζ', 14-16, λέει: «Ηγίασται ο ανήρ ο άπιστος εν τη γυναικί...». -
2) Ο Απόστολος Πέτρος στο χωρίο Α' Πετρ. γ', 7, χαρακτηρίζει κατ' εξοχήν τα συζυγικά ζεύγη ως «συγκληρονόμους χάριτος ζωής». -
3) Ο ίδιος Απόστολος στο χωρίο Α' Πετρ. γ', 1 λέει ότι οι άπιστοι άνδρες «διά της των συζύγων αναστροφής (άνευ λόγου κερδηθήσονται. -
4) Αλλά και αντίθετα (και αρνητικά), ο συζυγικός δεσμός μπορεί να αποτελέσει παγίδα για πνευματική καταστροφή, όπως κατά την πτώση των πρωτοπλάστων (Γεν. γ', 6. Πρβλ. Εκκλ. ζ', 27). -
Β') Αναφέρεται από πολλούς Πατέρες και θεολόγους. -
Γ') Η αγωνιστική και «μαρτυρική» ζωή των συζύγων για μιά ηθική και πνευματική τελειοποίηση υποδηλώνεται με τον ύμνο «Άγιοι μάρτυρες οι ικανώς καλώς αθλήσαντες...», που ψάλλεται την ώρα ακριβώς της τελέσεως του Mυστηρίου. -
Δ') Kαι το Ορθόδοξο χριστιανικό πνεύμα γενικά δέχεται την ηθική τελείωση ως σκοπό του γάμου (του μέρους αυτού της ζωής του ανθρώπου), γιατί αφού είναι σκοπός της ζωής γενικά του ανθρώπου, πολύ περισσότερο μπορεί να είναι σκοπός μέρους της ζωής του ανθρώπου, δηλ. του γάμου.
Αφού η ηθική τελείωση μπορεί να είναι ένας από τούς σκοπούς του γάμου, μήπως μπορεί να είναι ο μόνος (ή ο τελικός) σκοπός του Ορθόδοξου χριστιανικου γάμου;25α
Βεβαίως μπορεί να είναι ο μόνος ή ο τελικός σκοπός του γάμου. Συνεπώς όλοι oι άλλοι σκοποί του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου, που προαναφέρθηκαν πρέπει να είναι ενδιάμεσοι σκοποί του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου, ή μέσα για τον τελικό αυτό σκοπό.
Δηλαδή η τεκνογονία και η διαπαιδαγώγηση των τέκνων (διά της εγκυμοσύνης, του τοκετού και της ανατροφής και διαπαιδαγωγήσεως των τέκνων) απαιτούν θυσίες των (ατομικών ή κοινών) απολαύσεων, ανέσεων ή προτιμήσεων των συζύγων,-και έτσι αποτελούν αφορμή για άσκηση και αυτοπειθαρχία· δίδουν αφορμές για προσευχή (και επικοινωνία) με το Θεό και για δοξολογία Αυτού και προαγωγή του χαρακτήρα των συζύγων. Η κοινωνικότητα και η αλληλοβοήθεια επίσης διά του περιορισμού των ατομικών απολαύσεων, ανέσεων ή προτιμήσεων υπέρ του άλλου (του ή της συζύγου) ασκούν στην αυτοπειθαρχία, δίνουν αφορμή για κοινή προσευχή και προάγουν το χαρακτήρα του ανθρώπου. Kαι η εγκοίτωση των επιθυμιών είναι η αρνητική διατύπωση μέρους της ηθικής τελείωσης (της ιδιαίτερης σχέσης των συζύγων), περιορίζει και αυτή τη γενετήσια ορμή (μια από τις ισχυρότερες ορμές) και ασκεί τους συζύγους σε αυτοπειθαρχία. Η δε απόλαυση της ηδονης είναι βέβαια μέσο απόλαυσης των δωρεών του Θεού και αφορμή δοξολογίας προς Αυτόν και με τους όρους υπό τους οποίους επιτρέπεται αυτή, στοιχειωδώς έστω, καλλιεργείται η αυτοπειθαρχία. Ώστε η ηθικοκοινωνική αλληλοβοήθεια και η διαιώνιση του είδους είναι ενδιάμεσοι σκοποί ή μέσα προς επιτυχία του τελικού σκοπού του γάμου, της ηθικής δηλ. τελείωσης.
Τη μοναδικότητα του σκοπού αυτού του γάμου υποστηρίζει η Aγία Γραφή μαζί με μερικούς Πατέρες της Εκκλησίας, το γενικό πνεύμα της Εκκλησίας, και αυτός ο ίδιος ο ορθός λόγος:
1) Στην Κ.Διαθήκη υποστηρίζεται ιδίως από τους Αποστόλους Παύλο (Α' Κορ. ζ', 14-16) και Πέτρο (Α' Πετρ.γ', 1). -
2) Υποστηρίζεται από τους Τρεις Ιεράρχες και άλλους εκλεκτούς Πατέρες και συγγραφείς (Κλήμης ο Αλεξανδρινός, Μ.Βασίλειος, Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, Χρυσόστομος, Συμεών Θεσσαλονίκης, Πλάτων μητροπολίτης Μόσχας, Πατριάρχης Χριστοφόρος Δανιηλίδης, και Αρχιεπίσκοπος και καθηγητής Χρυσόστομος Παπαδόπουλος). Όμως οι καθηγητές Μ. Σιώτης και Ι.Καρμίρης εκφράστηκαν το 1964 κάπως αόριστα ή ασαφώς για την προτεραιότητα - μοναδικότητα της ηθικής τελείωσης ως σκοπού του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου26. -
3) Ολόκληρο το πνεύμα της Εκκλησίας γενικά δέχεται ως πρωτεύον στοιχείο το πνεύμα και τα του πνεύματος, κάτω δε από αυτό υποτάσσει τα της ύλης, ή τα στοιχεία που μετέχουν ολιγότερο του πνεύματος και περισσότερο της ύλης. Επομένως μεταξύ των σκοπών του γάμου, ο μόνος σκοπός που έχει σαφώς και εντόνως πνευματικό χαρακτήρα, χωρίς να μετέχει υλικών στοιχείων, είναι η ηθική τελείωση. Αλλά και η ηθική τελείωση ως μοναδικός σκοπός του γάμου δικαιολογεί και ενισχύει περισσότερο το χαρακτήρα του γάμου ως εκκλησιαστικού Mυστηρίου. Κατά συνέπεια κάτω απ' αυτόν τάσσονται όλοι οι άλλοι σκοποί, όσοι μετέχουν λίγο ή λιγότερο του πνευματικού στοιχείου. Δηλ. όλοι οι άλλοι οι ονομαζόμενοι σκοποί του γάμου είναι μέσα για την πραγματοποίηση της ηθικής τελείωσης, του τελικού σκοπού του γάμου. -
4) Kαι ο ορθός λόγος επιβάλλει την ηθική τελείωση ως το μόνο σκοπό του γάμου, αφού η ηθική τελείωση είναι ο σκοπός ολόκληρης της ζωής του ανθρώπου, κάτω από τον οποίο πρέπει να υπάγονται και στον οποίο πρέπει να συμβάλλουν οι σκοποί των επί μέρους πράξεων του ανθρώπου ή οι σκοποί τμήματος της ζωής του ανθρώπου (γενική ζωιi, συζυγική, επαγγελματική κ.λπ. ζωή). Όσο περισσότερο οι επί μέρους σκοποί της ζωής του ανθρώπου πλησιάζουν το σκοπό ολόκληρης της ζωής του ανθρώπου, τόσο περισσότερο επιτυχείς είναι οι επί μέρους σκοποί. (Δηλαδή δεν μπορεί ένας γάμος να είναι Ορθόδοξος χριστιανικός, αν δεν είναι και όλη η ζωή των συζύγων Ορθόδοξη χριστιανική).
Αν ταυτίζονται οι επί μέρους σκοποί προς τον γενικό σκοπό της ζωής, τότε, όχι μόνο υπάρχει πλήρης αρμονία στη ζωή του ανθρώπου κι επομένως ευτυχία, αλλά υπάρχει και πλήρης λογική συνέπεια που συνδέει οργανικά και αναπόσπαστα το μέρος προς το όλο.
Ώστε ο μόνος σκοπός του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου είναι η ηθική τελείωση, η οποία χρησιμοποιεί ως μεσάζοντες ή δευτερεύοντες σκοπούς, ή μέσα, τους άλλους λεγόμενους σκοπούς του γάμου, δηλ. (με αξιολογική σειρά):
1) Εγκοίτωση των επιθυμιών,
2) αλληλοβοήθεια,
3) κοινωνικότητα,
4) διαπαιδαγώγηση των τέκνων,
5) τεκνογονία,
6) απόλαυση ηδονής.
Η με πιο εποικοδομητική διατύπωση:
1) ηθικοκοινωνική αλληλοβοήθεια, (α) εγκοίτωση των επιθυμιών, (β) αλληλοβοήθεια, ηθική, τεχνική, οικονομική, (γ) κοινωνικότητα, -
2) διαιώνιση του είδους, (α) διαπαιδαγώγηση τέκνων,(β) τεκνογονία), -
3) απόλαυση και χαρά της ζωής (διά της ηδονής).
2) Έλεγχος του σκοπού του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου
Έχουμε αναφέρει στην αρχή αυτού του κεφαλαίου τα γενικά χαρακτηριστικά κάθε επί μέρους σκοπού του ανθρώπου· επομένως και του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου. Αφού βρέθηκε ο σκοπός του γάμου, πρέπει να βεβαιωθούμε αν μέσα σ' αυτόν υπάρχουν τα παραπάνω γενικά χαρακτηριστικά.
1) Η ηθική τελείωση είναι πραγματικά ο χρονικά τελικός και αξιολογικά πρώτος σκοπός του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου. Η μεν αξιολογικήl τοποθέτηση του σκοπού αυτού καταδείχθηκε αμέσως πιο πάνω, η χρονική του όμως θέση είναι ολοφάνερη, γιατί για να πραγματοποιηθεί πλήρως, χρησιμοποιεί ως μέσα τους άλλους εξι σκοπούς του γάμου και επομένως χρονικά τους ακολουθεί.
2) Η ηθική τελείωση δεν είναι απλώς ενδιάμεσος σκοπός (το μέσο) για την επιτυχία του γενικού σκοπού της επί της γης ζωής του ανθρώπου, ή αλλοιώς του προορισμού του ανθρώπου, αλλά αυτός ο ίδιος ο σκοπός προσαρμόζεται πλήρως και επακριβώς στο μέρος αυτό της ζωής του Χριστιανού, δηλ. το γάμο.
3) Ικανοποιεί πραγματικά τη διφυή υπόσταση του ανθρώπου, γιατί ενώ είναι κατά κύριο λόγο επιδίωξη πνευματική, περιέχει μέσα της και την ικανοποίηση των υλικών και φυσικών αναγκών του ανθρώπου, πού εντάσσονται ως μέσα (ή ενδιάμεσοι σκοποί): Λ.χ. Α') τη γενετήσια ορμή ως αρνητική μορφή αρετής (εγκοίτωση επιθυμιών) ή και ως θετική (απόλαυση της ηδονής, τεκνογονία). -
Β') Την άμεση και πλήρη τεχνική και οικονομική συνεργασία των συζύγων.
Αν η κοινοκτημοσύνη είναι το καλύτερο και πληρέστερο σύστημα συνεργασίας και κοινωνίας, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί σύζυγοι (το εφάρμοσαν) το έζησαν και το ζουν επί δύο χιλιάδες χρόνια συνεχώς27. Έτσι, με τον Ορθόδοξο χριστιανικό γάμο πραγματοποιείται, στην πιο μικρή έκταση έστω (με την πολυμελή οικογένεια σε μεγαλύτερη έκταση), το Ορθόδοξο κοινωνικό ιδεώδες, η χριστιανική κοινοκτημοσύνη28, που πρωτοπαρουσιάστηκε στην πρώτη Εκκλησία των Ιεροσολύμων και συνεχίζεται μέχρι σήμερα στα μοναστικά κοινόβια. (Πόσοι έχουν ονειρευθεί την κοινοκτημοσύνη και πόσο λίγοι την πραγματοποίησαν; Αν και όταν υπάρχει πραγματική Ορθόδοξη χριστιανική συζυγία με δεσμό το «μυστήριο αγάπης», τότε αυτόματα (χωρίς νομικές διατυπώσεις και κανονισμούς), ανεπίσημα και τέλεια εφαρμόζεται η κοινοκτημοσύνη σε όλα. Έτσι, η ηθική τελείωση ικανοποιεί την ορμή της αυτοσυντήρησης (με την αλληλοβοήθεια των συζύγων, και την ανατροφή των τέκνων), τη γενετήσια ορμή (με τη συνουσία, την εγκοίτωση των επιθυμιών και την απόλαυση της ηδονής, αλλά και του έρωτα), την ορμή της κοινωνικότητας και αλληλεγγύης. Kαι ενώ ικανοποιεί τις κατώτερες (υλικές) ορμές του ανθρώπου, με τους περιοριστικούς όρους και τις διάφορες πνευματικές ασκήσεις τις εντοπίζει και τις εξευγενίζει29, τις δε πνευματικότερες τις τελειοποιεί με την άσκηση, καθιστώντας αυτές θετικές και κοινωνικότερες, συνδυάζοντάς τες προς τις άλλες αρετές και ικανοποιώντας την διφυή υπόσταση του ανθρώπου.
4) Η ηθική τελείωση ως σκοπός του γάμου (όπως παραπάνω έχει εκτεθεί) είναι απολύτως πραγματοποιήσιμη και προοδευτικά τείνει να πραγματοποιήσει το Ορθόδοξο χριστιανικό ηθικό ιδεώδες. Αν και ο γάμος είναι η συνθετότερη κοινωνική μονάδα (μονάδα που συνδέει τα μέλη της-συζύγους ισόβια από τη συνουσία μέχρι τον αγιασμό) και η απλούστερη (ή ολιγομελέστερη, ή αφελέστερη σε οργάνωση, χωρίς δηλ. να έχει συνήθως συνείδηση των επιδιώξεών της), επιτυγχάνει την ψυχολογική και ηθική ολοκλήρωση των μελών της και λίγο-πολύ την (υλική ή πνευματική) τελειοποίησή τους. Δημιουργεί δηλ. πρότυπο (έστω σε μικρή έκταση) Ορθόδοξης χριστιανικής κοινωνίας ανθρώπων, με την ανάπτυξη της αγάπης σε έκταση και ρεαλιστικό βάθος (από το συζυγικό έρωτα στη στοργή, που εκδηλώνεται έμπρακτα, από την ή το σύζυγο στους απογόνους και τους εξ αγχιστείας συγγενείς) και ενισχύει τα άτομα σε ηθική και θρησκευτική προαγωγή, με τή συναίσθηση της οικογενειακής ευθύνης και με τή συμμετοχή στην περιπέτεια (στην υγεία, στην κοινωνική και οικονομική εξέλιξη) των μελών της οικογένειας, με τη στενή ή την ευρεία έννοια.
Η πρακτική αξία του τελικού αυτού σκοπού του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου φαίνεται και στα μέσα που χρησιμοποιεί. Τα μέσα αυτά δεν είναι μόνο φυσικά- ανθρώπινα (ψυχολογική, κοινωνική, οικονομική και τεχνική βοήθεια), αλλά και υπερφυσικά, δηλ. χρησιμοποιείται (ανάλογα με τις περιστάσεις και ιδίως ανάλογα με την πνευματική πρόοδο των μελών) η θεία ενίσχυση από τη σύσταση του γάμου (τέλεση του Μυστηρίου του γάμου) μέχρι και του θανάτου εκάστου των μελών (νεκρώσιμη ακολουθία, μνημόσυνα, τρισάγια κ.λπ.) και σε κάθε ευχάριστη ή δυσάρεστη περίσταση σ' ένα έστω απ' τα μέλη της οικογένειας, εκτός βέβαια απ' την καθημερινή οικογενειακή προσευχή. Η πνευματική ανάπτυξη και ηθική τελείωση με την αγωγή μέσα στο γάμο, μπορεί συνειδητά να ενισχυθεί και να καλλιεργηθεί αφ' ενός μεν πολιτιστικά (προσχολικά, εξωσχολικά, μετασχολικά), αφ' ετέρου δε θρησκευτικά (οικογενειακή και εκκλησιαστική κατήχηση, κήρυγμα, εξομολόγηση κ.λπ.).
Ώστε και με τον έλεγχο που έγινε τώρα επιβεβαιώνεται ότι η ηθική τελείωση είναι ο αληθινός σκοπός του Ορθόδοξου χριστιανικού γάμου και περιλαμβάνει μέσα της τους άλλους έξι σκοπούς που χρησιμοποιεί ως μέσα.
Αυτή η ίδια η ηθική τελείωση είναι ο σκοπός ολόκληρης της ζωής του ανθρώπου πραγματοποιούμενος και στον τομέα αυτόν της ζωής του, δηλ. το γάμο· είναι ρεαλιστικός και πρακτικά εφαρμόσιμος, ενώ συμβάλλει στον εξαγιασμό και την εξομοίωση του ανθρώπου προς το Θεό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου